Tịch thu tiền mã hóa là gì?

Tịch thu tiền mã hóa đề cập đến việc cơ quan chức năng thu giữ tài sản tiền mã hóa, thường là một phần của các cuộc điều tra pháp lý. Điều này có thể xảy ra trong các trường hợp gian lận, rửa tiền hoặc các hoạt động trái pháp luật khác.

Nếu cơ quan thực thi pháp luật nghi ngờ có hoạt động bất hợp pháp, họ có thể thu giữ tài sản kỹ thuật số từ các ví tiền mã hóa. Số tiền này thường được chuyển vào các ví do chính phủ kiểm soát cho đến khi quá trình tố tụng kết thúc. Tài sản bị tịch thu sẽ được bán hoặc đấu giá nếu bị cáo bị kết tội tại tòa. Nhưng nếu họ được tuyên vô tội, tiền mã hóa sẽ được trả lại ví của họ.

Quá trình tịch thu diễn ra trong lúc bắt giữ, thực hiện lệnh khám xét hoặc dựa trên lệnh tịch thu xác định rõ tài sản sẽ bị thu giữ. Các lệnh tịch thu tiền mã hóa thường được ban hành cho các sàn giao dịch hoặc tổ chức lưu ký, chứ không phải cá nhân.

Lệnh này sẽ nêu rõ địa chỉ ví của sàn giao dịch và lý do tịch thu. Sàn giao dịch sẽ được yêu cầu cung cấp khóa riêng tư của ví cụ thể đó cho cơ quan công tố. Để tránh trách nhiệm pháp lý và khả năng chịu hậu quả nghiêm trọng, sàn giao dịch thường tuân thủ và cung cấp khóa riêng tư.

Tuy nhiên, yêu cầu sàn giao dịch giao nộp khóa riêng tư theo áp lực pháp lý đặt ra thách thức cơ bản đối với nguyên tắc phi tập trung mà tiền mã hóa được xây dựng dựa trên đó.

Đáng chú ý, lệnh tịch thu không phải là cách duy nhất để cơ quan thực thi pháp luật thu giữ tiền mã hóa như Bitcoin do cá nhân hoặc tổ chức khác nắm giữ. Chính phủ cũng có thể thu giữ tiền mã hóa thông qua một quy trình gọi là tịch biên (forfeiture). Tịch biên đề cập đến việc mất vĩnh viễn tài sản theo lệnh hoặc phán quyết của tòa án. Quá trình tịch thu tiền mã hóa thường diễn ra trước khi tịch biên, và không phải tất cả tài sản bị tịch thu đều sẽ bị tịch biên.

Quy trình tịch thu tiền mã hóa diễn ra như thế nào?

Quy trình tịch thu tiền mã hóa khác biệt đáng kể so với việc thu giữ các tài sản vật chất như căn hộ, phương tiện hay trang sức. Các tài sản hữu hình có thể bị tịch thu bằng biện pháp cưỡng chế vật lý, nhưng với ví tiền mã hóa, cơ quan chức năng cần có khóa riêng tư (private key) để mở khóa và chuyển tài sản.

Thông thường, cơ quan chức năng hợp tác với sàn giao dịch lưu trữ ví để truy cập và thu hồi tài sản. Điều này khả thi đối với ví phần mềm, còn gọi là ví nóng (hot wallet), vì các sàn giao dịch thường lưu trữ một bản sao khóa riêng tư. Tuy nhiên, đối với ví cứng (hardware wallet) hoặc ví lạnh (cold wallet) – các loại ví ngoại tuyến do cá nhân sở hữu – cơ quan chức năng có thể phải tiến hành các biện pháp xâm nhập kỹ thuật để thu hồi tài sản.

Sau khi tịch thu, cơ quan chức năng sẽ bảo đảm an toàn cho tiền mã hóa và có thể tiến hành thanh lý tài sản này. Việc thanh lý thường cần lệnh từ tòa án, và quá trình này có thể kéo dài nhiều năm. Sau khi tài sản được thanh lý, số tiền thu được sẽ được phân bổ cho các nạn nhân của tội phạm hoặc chia sẻ giữa các cơ quan chính phủ.

Bộ Tư pháp Mỹ (DOJ) đã thành lập Đơn vị Khai thác Tài sản Ảo (Virtual Asset Exploitation Unit – VAXU) trong khuôn khổ Cục Điều tra Liên bang (FBI) vào năm 2022, nhằm tập trung vào phân tích blockchain và tịch thu tài sản ảo. VAXU phối hợp chặt chẽ với Đội Chống Tội phạm Tiền mã hóa Quốc gia (National Cryptocurrency Enforcement Team – NCET) của DOJ trong các vấn đề liên quan đến tịch thu tài sản.

Trong một số trường hợp, cơ quan chính phủ sử dụng quy trình gọi là tịch biên hành chính (administrative forfeiture). Theo quy trình này, tài sản bị tịch thu mà không cần truy tố chủ sở hữu ví tiền mã hóa về bất kỳ hành vi phạm tội nào. Điều này có nghĩa là bạn có thể mất tiền mã hóa mà không cần qua một phiên tòa xét xử.

Liên quan đến bối cảnh này, FBI đã triển khai NexFundAI, một mã token tiền mã hóa được tạo ra vào tháng 5/2024 như một phần của Chiến dịch Operation Token Mirrors. Chiến dịch bí mật này nhằm vào các cá nhân và tổ chức tham gia vào các hoạt động gian lận tiền mã hóa, đặc biệt là các kế hoạch “thổi giá và bán tháo” (pump-and-dump). Được thiết kế như một loại tiền mã hóa hợp pháp, NexFundAI đóng vai trò “mồi nhử” để thu hút các đối tượng thao túng thị trường, từ đó giúp FBI thu thập bằng chứng chống lại họ.

Khi nào tài sản tiền mã hóa bị tịch thu?

Cơ quan chức năng tịch thu tiền mã hóa khi tài sản này được sử dụng cho các hoạt động bất hợp pháp như trốn thuế, rửa tiền, gian lận hoặc buôn bán ma túy.

Nếu một cá nhân sử dụng tiền mã hóa cho các hoạt động phi pháp như mua bán ma túy hoặc thực hiện các vụ tấn công mạng, tiền mã hóa có thể bị cơ quan chức năng xác định là “tài sản thu được từ hành vi phạm tội” và trở thành đối tượng bị tịch thu bởi các cơ quan chính phủ. Mục đích của việc tịch thu này là ngăn chặn hoạt động trái phép hoặc thu hồi tiền bị đánh cắp.

Tội phạm thường sử dụng tiền mã hóa để lợi dụng tính chất “ẩn danh” của các giao dịch trên blockchain nhằm che giấu dòng tiền. Tuy nhiên, các cơ quan chính phủ có thể xác định tài sản thu được từ hành vi phạm tội thông qua các “dấu vết dữ liệu” để lại trên blockchain và tịch thu tài sản. Họ cũng có thể yêu cầu các sàn giao dịch tiền mã hóa đóng băng các ví được sử dụng trong hành vi phạm pháp.

Các công tố viên thường xem xét các yếu tố như tính khả thi trong việc tịch thu tài sản mã hóa, thách thức trong quản lý hoặc tịch biên tài sản, và giá trị của tài sản khi quyết định có tiến hành tịch thu hay không.

Dữ liệu về số tiền hacker chiếm đoạt được qua các năm. Nguồn: Chainalysis Điều gì xảy ra sau khi tiền mã hóa bị tịch thu?

Sau khi tài sản tiền mã hóa của bạn bị tịch thu theo luật dân sự tại Mỹ, bạn cần thuê luật sư chuyên về tịch biên tài sản để nộp đơn yêu cầu có xác nhận với cơ quan tịch thu nhằm đưa vụ việc ra tòa. Cơ quan này có thời hạn 90 ngày để nộp đơn khởi kiện tịch biên tài sản hoặc hoàn trả lại tiền mã hóa.

Khi cơ quan chức năng nộp đơn khởi kiện tịch biên, tòa án sẽ phát thông báo tới tất cả các bên liên quan để trình bày quan điểm của mình. Luật sư của bạn có thể nộp câu trả lời, đơn kiện phản tố hoặc yêu cầu bác bỏ đơn kiện của cơ quan tịch thu. Nếu bạn chứng minh được quan điểm của mình, tòa án có thể bác bỏ vụ kiện của cơ quan chức năng, yêu cầu trả lại tài sản mã hóa bị tịch thu và bồi thường phí luật sư cho bạn.

Nếu cơ quan chức năng đã khởi tố hình sự, quy trình sẽ phức tạp hơn và bạn sẽ phải đối mặt với các cáo buộc khác. Trong những trường hợp này, bị cáo thường chấp nhận thỏa thuận nhận tội, qua đó loại bỏ nhu cầu về lệnh tịch thu. Theo các thỏa thuận này, bị cáo có thể tự nguyện giao nộp khóa riêng tư như một phần của thỏa thuận.

Tại Anh, Đạo luật Proceeds of Crime Act 2002 quy định cách xử lý tiền mã hóa bị tịch thu. Tương tự như các tài sản bị tịch thu khác, 50% giá trị được chuyển cho Bộ Nội vụ, trong khi 50% còn lại được phân chia giữa lực lượng cảnh sát, cơ quan truy tố hoàng gia và tòa án. Ngoài ra, có khả năng một phần tài sản bị tịch thu sẽ được hoàn trả cho các nạn nhân của tội phạm tiền mã hóa.

Ở châu Âu, khi phát hiện các giao dịch tiền mã hóa bất hợp pháp, cơ quan chức năng sẽ xin lệnh từ tòa án để đóng băng hoặc tịch thu tài sản. Để thực thi lệnh này, họ phối hợp với các nền tảng tiền mã hóa. Trong các vụ việc xuyên biên giới, cơ quan như Europol có thể hỗ trợ. Tiền mã hóa bị tịch thu được lưu trữ trong các ví do chính phủ kiểm soát và tùy theo luật pháp của từng quốc gia, các tài sản này có thể được đấu giá hoặc thanh lý sau khi có phán quyết kết tội.

Tại Ấn Độ, các tổ chức thực thi pháp luật như Cục Thực thi (Enforcement Directorate – ED) và các đội tội phạm mạng địa phương phối hợp hoặc hoạt động độc lập để tịch thu tiền mã hóa. Khi phát hiện hoạt động bất hợp pháp, cơ quan chức năng có thể xin lệnh tòa để yêu cầu sàn giao dịch đóng băng hoặc tịch thu tài sản. Cho đến khi tòa án đưa ra phán quyết cuối cùng, tiền mã hóa bị tịch thu sẽ được lưu trữ trong ví dưới sự giám sát của chính phủ. Quá trình này thường kéo dài do Ấn Độ vẫn đang phát triển khung pháp lý rõ ràng cho việc xử lý các tội phạm liên quan đến tiền mã hóa.

Ví dụ về việc thu giữ tiền mã hóa

Các cơ quan chính phủ trên thế giới đã thực hiện nhiều vụ tịch thu tài sản tiền mã hóa, bao gồm các quỹ liên quan đến Bitfinex, Silk Road và Mt. Gox.

Dưới đây là một số ví dụ tiêu biểu:

Tịch thu quỹ Bitfinex

Năm 2022, cơ quan chức năng liên bang Mỹ đã thu hồi khoảng 3,6 tỷ USD giá trị Bitcoin liên quan đến vụ tấn công sàn giao dịch Bitfinex năm 2016. Khoảng 120.000 BTC đã bị hacker đánh cắp, và số tiền này được lần ra liên quan đến 2 cá nhân sau nhiều năm.

Các cơ quan chức năng đã tịch thu tài sản này như một phần của cuộc điều tra. Mặc dù các giao dịch Bitcoin có tính ẩn danh, vụ việc đã cho thấy sự tiến bộ trong phân tích blockchain, chứng minh rằng ngay cả các quỹ bất hợp pháp tồn tại nhiều năm cũng có thể được truy vết và tịch thu.

Cuộc trấn áp Silk Road

Năm 2013, chính phủ Mỹ đã tịch thu khoảng 144.000 Bitcoin từ thị trường tội phạm trực tuyến Silk Road. Ross Ulbricht, người sáng lập nền tảng này, đã bị bắt với cáo buộc tạo điều kiện cho các giao dịch ma túy bất hợp pháp.

Vụ tịch thu tiền mã hóa được công bố rộng rãi này là một phần trong chiến dịch lớn hơn nhằm ngăn chặn các hoạt động tiền mã hóa phi pháp. Sau đó, Cơ quan Cảnh sát Tư pháp Mỹ (US Marshals Service) đã đưa số Bitcoin bị tịch thu, hiện có giá trị hàng tỷ USD, ra đấu giá. Vụ việc Silk Road vẫn được coi là một cột mốc quan trọng trong việc điều chỉnh và xử lý các tội phạm liên quan đến tiền mã hóa.

Tịch thu tài sản của Mt. Gox

Mt. Gox, từng là sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất, tuyên bố phá sản vào năm 2014 sau khi mất 850.000 Bitcoin, trị giá khoảng 450 triệu USD thời điểm đó. Sau khi nộp đơn phá sản, các tài sản còn lại của sàn giao dịch, bao gồm hơn 200.000 BTC, đã bị cơ quan chức năng Nhật Bản tịch thu. Các quỹ này được giữ trong tài khoản ủy thác trong khi cơ quan chức năng tiến hành thủ tục pháp lý để hoàn trả cho các chủ nợ.

Vào tháng 3/2014, CEO Mt. Gox, Mark Karpelès, thông báo phát hiện 200.000 Bitcoin trong một ví kỹ thuật số cũ, giảm thiệt hại xuống còn 650.000 BTC, làm dấy lên hy vọng cho các chủ nợ. Tòa án quận Tokyo sau đó đã bổ nhiệm một quản trị viên tạm thời để xử lý vụ kiện pháp lý phức tạp này. Một thách thức lớn là định giá số Bitcoin bị mất khi giá trị của chúng đã tăng mạnh kể từ thời điểm bị hack. Karpelès đã phải đối mặt với cáo buộc biển thủ, nhưng chỉ bị kết tội giả mạo hồ sơ. Đến năm 2024, quá trình hoàn trả cho các chủ nợ vẫn tiếp tục, và hạn chót hoàn trả được gia hạn đến tháng 10/2025.

Cơ quan thực thi pháp luật sử dụng số tiền bị tịch thu như thế nào?

Tại Mỹ, các cơ quan liên bang phải trình kế hoạch lên Bộ Tư pháp (DOJ) để sử dụng số tiền thu được từ tài sản bị tịch thu. Kế hoạch này cần nêu rõ cách thức sử dụng số tiền. Tịch biên dân sự (civil forfeiture) trở nên phổ biến từ những năm 1980 trong chiến dịch chống ma túy và kể từ đó đã đối mặt với nhiều chỉ trích kéo dài.

Trong một số trường hợp, tài sản bị tịch thu được trả lại cho chủ sở hữu như một phần của thỏa thuận nhận tội. Tuy nhiên, chỉ 1% tài sản bị tịch thu được hoàn trả. Phần lớn số tiền bị tịch thu thường được sử dụng để hỗ trợ các hoạt động thực thi pháp luật, chẳng hạn như mua sắm trang thiết bị, đào tạo và điều tra. Ví dụ, vào năm 2011, Cảnh sát Quận St. Louis đã chi 400.000 USD cho thiết bị máy bay trực thăng từ nguồn quỹ này.

Một số bang tại Mỹ, như Missouri, quy định số tiền thu được từ tài sản bị tịch thu phải được phân bổ cho hệ thống trường học. Tuy nhiên, các cơ quan thực thi pháp luật thường giữ lại phần lớn số tiền này thông qua Chương trình Chia sẻ Công bằng Liên bang (Federal Equitable Sharing Program). Điều này đã dẫn đến những tranh cãi về việc cưỡng chế tịch thu tài sản từ các cá nhân hoặc công ty.

Nhiều ý kiến cho rằng cần có cải cách để đảm bảo quy trình tịch biên tài sản được thực hiện một cách công bằng và minh bạch, đồng thời cung cấp các biện pháp bảo vệ đầy đủ cho những người có nguy cơ bị tịch thu tài sản.