Khoa học phi tập trung (DeSci) đang nổi lên như một giải pháp tiềm năng cho những thách thức cố hữu trong nghiên cứu khoa học truyền thống. Với việc tận dụng công nghệ blockchain, DeSci hứa hẹn sẽ mang đến sự minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn cho quá trình nghiên cứu khoa học
Vậy DeSci là gì?
Desci viết tắt cho Decentrialized Science, đề cập đến mục đích biến đổi nghiên cứu khoa học truyền thống thành hệ sinh thái mở phổ biến kiến thức khoa học một cách minh bạch và lấy cộng đồng làm trung tâm.
Lịch sử của Khoa học phi tập trung (Desci)
Lịch sử của DeSci có thể nói là bắt nguồn từ sự nhận thức ngày càng lớn về các vấn đề như quyền truy cập hạn chế vào kết quả nghiên cứu, thiếu minh bạch và phổ biến kiến thức chậm. Sự ra đời của Blockchain vào năm 2008 mở ra một chất xúc tác giúp con người hình dung rõ ràng hơn về cách tiếp cận đến phi tập trung cho lĩnh vực nghiên cứu khoa học.
Đến năm 2015, với sự xuất hiện của của hợp đồng thông minh (smart contract) và các công nghệ phi tập trung khác đã mở ra những khả năng mới cho cộng tác khoa học và chia sẻ dữ liệu.
DeSci giải quyết vấn đề gì?
Nghiên cứu khoa học truyền thống thường gặp phải các vấn đề như:
· Thiếu minh bạch: Quá trình nghiên cứu và dữ liệu thường tập trung trong một bộ phận nhỏ và không được công khai dẫn đến khó khăn trong việc xác minh và tái tạo.
· Rào cản tiếp cận: Chi phí xuất bản và truy cập tài liệu nghiên cứu khoa học thường rất cao.
· Nguồn vốn tài trợ hạn chế: Các bài nghiên cứu tuy có ích nhưng có thể vẫn không được tài trợ vì không mang lại lợi ích cho các nhà đầu tư.
Ảnh từ Pixelplex.
Khoa học phi tập trung hướng đến giải quyết những vấn đề này bằng cách:
1. Tạo ra cơ sở hạ tầng phi tập trung
Blockchain hoạt động như một sổ cái phân tán ghi lại tất cả những hồ sơ ghi chép và trao đổi tương tác giữa các nhà nghiên cứu. Ngoài ra các nhà khoa học còn có thể cộng tác trực tiếp với nhau mà không cần bộ phận quản lý.
2. Chia sẻ và lưu trữ dữ liệu
Các hệ thống đánh giá ngang hàng (Peer-to-peer) dựa trên blockchain cung cấp bản ghi chống giả mạo về quá trình nghiên cứu. Các đồng nghiệp có thể đánh giá kết quả nghiên cứu, cung cấp phản hồi và ghi lại đánh giá của họ một cách an toàn trên blockchain.
3. Sử dụng tiền mã hóa để khích lệ
Các nhà nghiên cứu và người đóng góp có thể được thưởng bằng token để tạo động lực cho sự tham gia và đóng góp.
4. Mô hình tổ chức quản trị công bằng
DeSci triển khai các mô hình quản trị phi tập trung (DAO) để đảm bảo việc ra quyết định dựa vào cộng đồng. Các cơ chế đồng thuận, chẳng hạn như bỏ phiếu hoặc thỏa thuận với các bên liên quan, cho phép các nhà nghiên cứu cùng nhau xác định hướng đi của dự án.
5. Quyền sở hữu bằng sáng chế
Mỗi đóng góp hoặc kết quả nghiên cứu có thể được lưu vào một khối duy nhất trên blockchain đảm bảo sự ghi nhận đúng đắn những đóng góp của nhà nghiên cứu và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Nó cũng cho phép người đọc truy tìm nguồn gốc và giá trị của các kết quả nghiên cứu cụ thể.
Liệu DeSci có phải xu hướng của tương lai?
Tuy tiềm năng của DeSci đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà đầu tư nhưng vẫn đối mặt với một số thách thức bao gồm khả năng mở rộng của blockchain, độ phức tạp của blockchain và các vấn đề pháp lý và đạo đức.
